Facebook ပေါ်က Fake News တွေကို ဘယ်လို တုံ့ပြန်ကြမလဲ

ရန်ကုန်မြို့တစ်နေရာတွင် လူမှုကွန်ရက်အသုံးပြုနေသည့် လူငယ်အချို့အား တွေ့ရစဉ်

ဒီရက်ပိုင်း Facebook ပေါ်မှာ ဂယက်ထခဲ့တာကတော့ သီတဂူ ဗုဒ္ဓတက္ကသိုလ်မှာ လက်နက်ခဲယမ်းတွေ တွေ့ရှိခဲ့တယ်ဆိုတဲ့သတင်းပဲ ဖြစ်ပါတယ်။

ပြီးခဲ့တဲ့ အောက်တိုဘာ ၂၃ ရက်က Faisal Thar Thakhin အကောင့်ကနေ စတင်ရေးသားဖော်ပြခဲ့တာဖြစ်ပြီး Myanmar News သတင်းဌာနက အဲဒီသတင်းကို ထပ်မံဖော်ပြခဲ့တယ်လို့ သာသနာရေးနှင့် ယဉ်ကျေးမှုဝန်ကြီးဌာနက အောက်တိုဘာ ၂၄ ရက်မှာ သတင်းထုတ်ပြန်ခဲ့ပါတယ်။

အဲဒီ သတင်းထုတ်ပြန်ချက်ထဲမှာ သတင်းအမှားတွေ ရေးသားဖော်ပြခဲ့တဲ့ Faisal Thar Thakhin ဟာ လူမှုကွန်ရက်စာမျက်နှာပေါ်မှာ အကောင့်သုံးခုနဲ့ အမုန်းတရားဖြစ်စေတဲ့ အကြောင်းအရာတွေ၊ ဘာသာရေး၊ လူမျိုးရေးပဋိပက္ခဖြစ်စေဖို့  ရည်ရွယ်ရေးသားနေသူဖြစ်တာကြောင့် ဒီသတင်းဟာ အများပြည်သူ ထင်ယောင်ထင်မှားဖြစ်စေဖို့ ရေးသားဖော်ပြထားတဲ့ သတင်းအမှားဖြစ်တယ်လို့ ဖော်ပြထားပါတယ်။

ဒီကိစ္စနဲ့ပတ်သက်လို့ သီတဂူဆရာတော် သာသနာပြုလုပ်ငန်းတွေကို ပုတ်ခတ်စော်ကားတဲ့အပြင် သီတဂူဗုဒ္ဓတက္ကသိုလ်အပေါ် အသရေဖျက်ဖို့ ဆောင်ရွက်သူတွေကို စုံစမ်းဖော်ထုတ်အရေးယူပေးဖို့ သီတဂူသာသနာပြုအဖွဲ့ကနေ တိုင်တန်းတာကြောင့် ဒဂုံမြို့သစ် (မြောက်ပိုင်း)၊ မြို့မရဲစခန်းက (ပ) ၁၆၄၉/ ၂၀၁၇၊ ဆက်သွယ်ရေးဥပဒေပုဒ်မ ၆၆ (ဃ)နဲ့ အမှုဖွင့်အရေးယူ ဆောင်ရွက်ခဲ့ပါတယ်။

ဒီအမှုမှာ မဟုတ်မမှန် သတင်းဖော်ပြခဲ့ကြတဲ့ ထိုင်းနိုင်ငံ ရိုဟင်ဂျာ ငြိမ်းချမ်းရေးကွန်ရက် (Rohingya Peace Network Of Thailand) အဖွဲ့မှ Rohingya Hajee Ismail အကောင့်ပိုင်ရှင်၊ Burma Muslims အကောင့်ပိုင်ရှင်၊ မြန်မာပြည် ထိပ်တန်းသတင်းထူးများ အကောင့်ပိုင်ရှင်၊ Faisal Thar Thakhin အကောင့်ပိုင်ရှင်နဲ့ Aung Kyaw Oo အကောင့်ပိုင်ရှင်တို့ကို စုံစမ်းနေတယ်လို့ ရန်ကုန်တိုင်းရဲတပ်ဖွဲ့မှ သတင်းထုတ်ပြန်ခဲ့ပါတယ်။

သီတဂူဗုဒ္ဓတက္ကသိုလ် သတင်းအပြီး Facebook ပေါ်မှာ ထပ်မံဂယက်ထခဲ့တဲ့ သတင်းကတော့ အောက်တိုဘာ ၂၄ ရက်ညက စဉ့်ကိုင်မြို့မှာပြုလုပ်တဲ့ ဘာသာပေါင်းစုံ ဆုတောင်းပွဲအခမ်းအနား မကျင်းပမီ အစ္စလာမ်ဘာသာရေး ခေါင်းဆောင်တွေက ထိုင်ခုံနဲ့ ထိုင်နေပြီး ကိုရင်(သာမဏေ)ငယ်လေးတွေက အောက်မှာ ထိုင်နေတဲ့ပုံတွေဟာ အဲဒီနေ့ညကနေ စတင်ကာ လူမှုကွန်ရက်မှာ ပျံ့နှံ့ခဲ့ပါတယ်။

ဒီဓာတ်ပုံကိစ္စနဲ့ပတ်သက်လို့ စဉ့်ကိုင်မြို့နယ် သံဃနာယက ဆရာတော်တွေကို တောင်းပန်ကန်တော့ ပွဲအခမ်းအနားနဲ့ ဖြစ်စဉ်အမှန် ရှင်းလင်းပွဲကို အောက်တိုဘာ ၂၇ ရက်က ကျင်းပခဲ့ပြီး ဓာတ်ပုံနဲ့ပတ်သက်လို့ ရည်ရွယ်ချက်ရှိရှိ ရိုက်ကူးဖြန့်ဝေသူကို စုံစမ်းရှာဖွေအရေးယူမယ်လို့ စဉ့်ကိုင်မြို့နယ် မဲဆန္ဒနယ်အမှတ် (၂) မှ တိုင်းဒေသကြီး လွှတ်တော်ကိုယ်စားလှယ် ဦးလှိုင်ဝင်းက ပြောပါတယ်။

“ပြီးခဲ့တဲ့ စဉ့်ကိုင်မြို့နယ်မှာ ဖြစ်ပွားခဲ့တဲ့ ဓာတ်ပုံကိစ္စဟာ အမျိုးသားဒီမိုကရေစီအဖွဲ့ချုပ် ဦးဆောင်ကျင်းပနေတဲ့ ဘာသာပေါင်းစုံ ဆုတောင်းပွဲတွေ၊ မျှော်လင့်ချက်တွေ၊ ရည်ရွယ်ချက်တွေကို မှေးမှိန်အောင် သေးသိမ်အောင် လုပ်ဆောင်တယ်လို့ ဒီနေရာကနေ အတိအလင်း ပြောလိုပါတယ်။ ဒါဟာ တမင်သက်သက် ထိုးနှက်တိုက်ခိုက်တယ်လို့ ယူဆပါတယ်။ ပြောရရင် သာမဏေ ငယ်လေးတွေ အပါး ၁၀၀ လောက် လာတဲ့အချိန်မှာ အချိန်အခက်အခဲ၊ နေရာအခက်အခဲနဲ့ စီစဉ်ခဲ့ရတာပါ။ ဒါကို ချောင်းမြောင်းနေတဲ့ လူတစ်စုရဲ့ လုပ်ကြံဖန်တီး တိုက်ခိုက်ခံခဲ့ရတာပါ။ ဘယ်အကောင့်ကနေ စတင်သလဲဆိုတာ ကျွန်တော်တို့ စူးစမ်းလေ့လာနေတုန်း ရှိနေပါသေးတယ်။ လေ့လာပြီးလို့ရှိရင် ဘယ်သူကစပြီး တင်သလဲဆိုတာကို သိရင်တော့ ဘယ်လိုအရေးယူမလဲဆိုတာ မစီစဉ်ရသေးပါဘူး။ ကျွန်တော်တို့ အားနည်းချက်တွေ ရှိခဲ့တယ်လို့ ယူဆခဲ့ပြီး ဒါဟာ ဘယ်သူမပြု မိမိပြုပါပဲ။ ဒါကလည်း မမျှော်လင့်ဘဲ ဖြစ်လာခဲ့တာပါ။ ဒါကြောင့် ကိုယ့်အားနည်းချက်ကို တာဝန်ယူမှု တာဝန်ခံမှုနဲ့ ဆရာတော်ဘုရားတွေကို ဝန်ချတောင်းပန်ခဲ့ပါတယ်။ တွေ့လာရင်တော့ လက်ရှိတည်ဆဲဥပဒေနဲ့အညီ လုပ်သင့်လုပ်ထိုက်တာကို ဆက်လက်လုပ်ဆောင်သွားပါမယ်” လို့ စဉ့်ကိုင်မြို့နယ် အမှတ် (၂) တိုင်းဒေသကြီး လွှတ်တော်ကိုယ်စားလှယ် ဦးလှိုင်ဝင်းက ပြောကြားပါတယ်။

ဒီဖြစ်စဉ်နှစ်ခုကို ကြည့်ရင် ဘာသာရေးနဲ့ဆိုင်တဲ့ကိစ္စတွေ ဖြစ်နေတာကို တွေ့ရမှာပါ။ နောက်ပိုင်းမှာ Facebook ကနေ သတင်းအမှားတွေ လွှင့်တင်လာတာမျိုးတွေက ခပ်စိပ်စိပ်ဖြစ်လာပါတယ်။ ရခိုင်ပြည်နယ် မောင်တော၊ ဘူးသီးတောင်နဲ့ ရသေ့တောင်မြို့နယ်တွေမှာ အစွန်းရောက် ဘင်္ဂါလီအကြမ်းဖက် သမားတွေရဲ့ တိုက်ခိုက်ခံရမှု ဖြစ်စဉ်နောက်ပိုင်း Facebook ပေါ်မှာ အဓိက ဘာသာရေး၊ လူမျိုးရေးနဲ့ ဆက်နွှယ်တဲ့ သတင်းအမှားတွေကို ရည်ရွယ်ချက်ရှိရှိ စနစ်တကျ လုပ်ဆောင်လာတာပဲ ဖြစ်ပါတယ်။

ဒါကြောင့် မြန်မာ့နည်း၊ မြန်မာ့ဟန် ၉/ ၁၁ လို သတင်းအမှားတွေကိုလွှင့်ပြီး ဘာသာရေး၊ လူမျိုးရေး ဆူပူမှုတွေဖြစ်အောင် လုပ်ဆောင်ခဲ့တာတွေ ရှိခဲ့ပါတယ်။

ပြီးခဲ့တဲ့ စက်တင်ဘာတုန်းက တပ်မတော်ကာကွယ်ရေးဦးစီးချုပ်ရုံးနဲ့ သတင်းထုတ်ပြန်ရေး ကော်မတီကနေ ARSA အကြမ်းဖက်သမားတွေကို လုံခြုံရေးတပ်ဖွဲ့ဝင်တွေက နယ်မြေရှင်းလင်းရေး လုပ်နေတာကြောင့် အကြမ်းဖက်သမားတွေအနေနဲ့ မြို့ကြီးတချို့မှာ အကြမ်းဖက် တိုက်ခိုက်လာနိုင်တဲ့အတွက် ပြည်သူတွေ သတိထားဖို့ သတင်းထုတ်ပြန်ပြီးချိန်မှာတော့ မြန်မာ့နည်း မြန်မာ့ဟန် ၉/ ၁၁ သတင်းအမှားက Facebook မှာ အချိန်ကိုက် ထွက်ပေါ်လာပါတယ်။

စက်တင်ဘာ ၁၁ ရက်မှာ ဘာသာရေး၊ လူမျိုးရေးအကြမ်းဖက်မှု လုပ်မယ်ဆိုတဲ့ အခြေအမြစ်မရှိ ဘယ်ကလာမှန်းမသိတဲ့ သတင်းအမှားက စက်တင်ဘာလဆန်းပိုင်းကစလို့ ပြည်သူတွေဆီကို ပျံ့နှံ့လာတာ ဖြစ်ပါတယ်။

“စက်တင်ဘာ ၈ ရက်ကစပြီး မြေပြင်မှာရော အွန်လိုင်းပေါ်မှာပါ ကောလာဟလ ဖြန့်ဝေမှုတွေ စတင်ပြီး ပြုလုပ်ခဲ့တာ သတိထားမိပါတယ်။ အွန်လိုင်းပေါ်ကနေ ကောလာဟလ ဖြန့်ဝေရာမှာ မက်ဆင်ဂျာကို အဓိက အသုံးပြုခဲ့ပြီး၊ ဒေသအလိုက်ရှိနေတဲ့ အွန်လိုင်းဂရုတွေ (ဥပမာ - တောင်တွင်းသတင်း - တောင်တွင်းအတင်း) ကို အခြေပြုပြီးတော့ ကောလာဟလတွေ စဖြန့်ခဲ့ပါတယ်။ ယခင်က အမုန်းစကားဖြန့်ချိသူတွေ အဓိက ဖြန့်ဝေတဲ့နေရာက Page တွေ၊ Account တွေကနေ အများဆုံးဖြစ်ပြီးတော့ ဒီတစ်ခေါက်မှာတော့ မက်ဆင်ဂျာကိုပါ ထူးထူးခြားခြား အသုံးပြုလာတာပါ” လို့ တွေးပြီးမှယုံပါ။ လူမှုကွန်ရက်စာမျက်နှာ တည်ထောင်ပြီး သတင်းအတုတွေကို စိစစ်ပေးနေတဲ့ Burma Monitor အဖွဲ့မှ ကိုမြတ်သူက အဲဒီတုန်းက သူတွေ့ကြုံခဲ့ရတာတွေကို ပြန်ပြောပြပါတယ်။

စက်တင်ဘာ ၁၁ ရက်မတိုင်ခင် ကောလာဟလ သတင်းအတုတွေအပြင် တယ်လီဖုန်းမက်ဆေ့ချ်နဲ့  Facebook မက်ဆင်ဂျာတွေကနေ စက်တင်ဘာ ၁၁ ရက်မှာ အကြမ်းဖက်တိုက်ခိုက်မှုတွေ ပြုလုပ်ဖို့ စီစဉ်နေတယ်ဆိုတဲ့ သတိပေးသွေးထိုး လှုံ့ဆော်မှုတွေကို ဖြန့်ဝေခဲ့ကြပါတယ်။

မွတ်စလင်အသိုင်းအဝိုင်းနဲ့ ပတ်သက်လို့ “အစ္စလာမ်ဘာသာဝင် သွေးချင်းညီနောင်အပေါင်းတို့ ၁၁ ရက်တွင် သွားသတိ၊ လာသတိ၊ စားသတိရှိကြပါ။ ရန်ကုန်မြို့အတွင်း အမျိုးသားရေးလှုပ်ရှားသူများနှင့် မဘသအဖွဲ့များ ပူးပေါင်း၍ ကုလားဆန့်ကျင်ရေး ပြုလုပ်မည်ဟု သတင်းရရှိပါသည်” ဆိုတဲ့ စာသားတွေကို ဖြန့်ဝေကြသလို တစ်ဖက်မှာလည်း “၁၁ ရက်ကို သွားသတိ၊ စားသတိ၊ လာသတိနဲ့နေပါ။ ကုလားတွေ ၁၁ ရက် ဂျီဟတ်လုပ်ဖို့ စီစဉ်နေပြီ။ လူလက်နက်ခဲယမ်း အသင့်အနေအထားရှိနေဖို့ CB မှ ဖြန့်ဝေပေးပါ” စတဲ့ စာသားတွေကို တယ်လီဖုန်း မက်ဆေ့ချ်နဲ့ ဖေ့စ်ဘွတ်မက်ဆင်ဂျာတွေကနေ ဖြန့်ဝေခဲ့ကြပါတယ်။

ဒီလို ဖြန့်ဝေနေမှုတွေအပေါ် သတင်းထုတ်ပြန်ရေးကော်မတီက စက်တင်ဘာ ၉ ရက်မှာ သတိပေး ချက်တစ်စောင်ကို ထုတ်ပြန်ခဲ့ပါတယ်။ အဲဒီထုတ်ပြန်ချက်ထဲမှာ မတူညီတဲ့ လူ့အဖွဲ့အစည်းနှစ်ရပ်အကြား တယ်လီဖုန်းမက်ဆေ့ချ်တွေ၊ Facebook တွေ၊ မက်ဆင်ဂျာတွေကနေ သွေးထိုးလှုံ့ဆော်တဲ့ သတင်းတွေ ဖြန့်ဝေခြင်းမပြုကြဖို့နဲ့ ဖြန့်ဝေပေးပို့လာမှုတွေရှိပါက ပေးပို့လာသူတွေကို တာဝန်ရှိသူတွေဆီ ဆက်သွယ်သတင်းပေးကြဖို့ဆိုတဲ့ အချက်အပြင် သွေးထိုးလှုံ့ဆော်မှု ဆောင်ရွက်သူတွေကို ဥပဒေနဲ့အညီ အရေးယူ ဆောင်ရွက်သွားမှာ ဖြစ်တယ်လို့ ပါရှိပါတယ်။

ကောလာဟလ သတင်းအတုတွေ ထွက်ပေါ်နေတာနဲ့ ပတ်သက်လို့ ရန်ကုန်မြို့က အစ္စလာမ်ဘာသာရေး ခေါင်းဆောင်တစ်ဦးဖြစ်တဲ့ ဟာဂျီဦးအေးလွင်ကတော့ စနစ်တကျ နိုင်ငံရေး အကျပ်အတည်းဖြစ်အောင် လုပ်နေတာဖြစ်တယ်လို့ ဆိုပါတယ်။

“ကောလာဟလက ဒီအတိုင်း မထွက်ဘူး။ ကျွန်တော်မြင်တာကတော့ စနစ်တကျလုပ်နေတယ်လို့ မြင်တယ်။ စနစ်တကျလုပ်တဲ့နေရာမှာ နိုင်ငံရေး အကျပ်အတည်းဖြစ်အောင် လုပ်နေတာတွေ ရှိသလို ဘုံရန်သူတစ်ခုကို ဖန်တီးပြီးတော့မှ အဲဒီဘုံရန်သူကို တည်ကြက်လုပ်ပြီးတော့ သူတို့ရဲ့ အကျိုးအမြတ်တွေ ရအောင်လို့ အမြတ်ထုတ်နေတဲ့သူတွေ ရှိတယ်လို့ ကျွန်တော်ထင်ပါတယ်” လို့ ဦးအေးလွင်က ပြောပါတယ်။

ဒီလို သတင်းအတုတွေနဲ့ လှုံ့ဆော်ခဲ့တဲ့သူတွေရဲ့ အကြံအစည်ဟာ စက်တင်ဘာ ၁၀ ရက်ညမှာတော့ တောင်တွင်းကြီးမှာ အထမြောက်ခဲ့ပါတယ်။ ဒါပေမဲ့ အာဏာပိုင်တွေ၊ တာဝန်ရှိသူတွေနဲ့ ဒေသခံတွေက အချိန်မီ ဝိုင်းဝန်းထိန်းသိမ်းနိုင်ခဲ့တဲ့အတွက် ကြီးကြီးမားမား မဖြစ်ခဲ့ပါဘူး။

တောင်တွင်းကြီးဆူပူမှု ဖြစ်စဉ်မှာ ပါဝင်ခဲ့တဲ့ ခုနစ်ဦးကို ဖမ်းဆီးရမိထားပြီး ပုဒ်မငါးခုနဲ့ တရားစွဲဆိုထားတယ်လို့လည်း သိရပါတယ်။

“တစ်နိုင်ငံလုံးအတိုင်းအတာနဲ့ ကောလာဟလ သတင်းတုတွေများပြီးတော့ ဆူပူမှုတွေက ကျွန်တော်တို့ မြို့ပေါ်မှာလာပြီး လူနည်းစုနဲ့ ဖြစ်သွားတယ်။ အဓိက,ကတော့  ကောလာဟလ သတင်းတုတွေကြောင့်ပဲ ဒီဖြစ်စဉ်တွေက ဖြစ်လာတာပါ” လို့ တိုင်းဒေသကြီး လွှတ်တော်ကိုယ်စားလှယ် ဦးဝင်းမြင့်လှိုင်က သူ့အမြင်ကို ပြောပါတယ်။

ကောလာဟလ သတင်းအတုတွေ ဖြန့်ချိထားတဲ့ စက်တင်ဘာ ၁၁ ရက်ကို ရောက်ရှိခဲ့ပါတယ်။ စက် တင်ဘာ ၁၀ ရက် ညက တောင်တွင်းကြီးမှာ ဆူပူမှုဖြစ်ထားတဲ့အတွက် စက်တင်ဘာ ၁၁ ရက်ဟာ ပြည်သူတွေအတွက်တော့ ကျီးလန့်စာ စားနေရတဲ့ နေ့တစ်နေ့လို့ ပြောရမှာပါ။

ကားတွေနဲ့ ပြည့်ကျပ်နေတတ်တဲ့ ရန်ကုန်မြို့လယ်က လမ်းတွေဟာ စက်တင်ဘာ ၁၁ ရက်မှာ ချောင်ချိလို့ နေပါတယ်။ သွားလာလှုပ်ရှားသူတွေနဲ့ စည်ကားခဲ့တဲ့ ရန်ကုန်မြို့လယ်ဟာလည်း စက်တင်ဘာ ၁၁ ရက်မှာ ခြောက်ကပ်လို့ နေပါတယ်။

“အဲဒီနေ့က အလုပ်သာ လာလုပ်ရတာ စိတ်ထဲမှာတော့ စိုးရိမ်နေတာပေါ့နော်။ တကယ်လို့များ တစ်ခုခုဆို ဘယ်လိုပြေးရမလဲဆိုတာတွေလည်း လျှောက်စဉ်းစားထားရတာပေါ့။ အခု ပြန်စဉ်းစားကြည့်တော့လည်း အစိုးရိမ်လွန်တတ်တဲ့ ကိုယ့်အဖြစ်က ရယ်စရာကြီးဖြစ်နေတယ်” လို့ အမျိုးသမီးဝန်ထမ်းတစ်ဦးက အဲဒီနေ့က သူ့အဖြစ်ကို ပြန်ပြောပြပါတယ်။

ဒီလို စိုးရိမ်မှုတွေက ဗုဒ္ဓဘာသာဘက်မှာ သာမက မွတ်စလင် အသိုင်းအဝိုင်းဘက်မှာလည်း ရှိခဲ့ပါတယ်။

“နားတော့ စွင့်ထားရတာပေါ့။ တောင်တွင်းကြီးဖြစ်စဉ်ကလည်း ပူပူနွေးနွေးရှိနေတော့ ဘယ်နေရာမှာ ဘာဖြစ်လာမလဲဆိုတဲ့စိတ်နဲ့ စိုးရိမ်နေရတာပေါ့” လို့ တာမွေမြို့နယ်မှာ နေထိုင်တဲ့ မွတ်စလင် အမျိုးသားတစ်ဦးက ပြောပါတယ်။ ဒါပေမဲ့ စက်တင်ဘာ ၁၁ ရက်မှာ ကောလာဟလသတင်းအတုတွေ ထွက်ထားသလိုမျိုး ဘာမှမဖြစ်ခဲ့ပါဘူး။

နေပြည်တော် သမ္မတအိမ်တော်မှာ စက်တင်ဘာ ၁၃ ရက်က ပြုလုပ်ခဲ့တဲ့ သတင်းစာရှင်းလင်းပွဲမှာတော့ နိုင်ငံတော် အတိုင်ပင်ခံရုံး ညွှန်ကြားရေးမှူးချုပ် ဦးဇော်ဌေးက လူမျိုးရေး၊ ဘာသာရေးနှင့်ပတ်သက်တဲ့ အမုန်းစကားလှုံ့ဆော်မှုတွေကို တိုင်ကြားနိုင်ဖို့ ၁၉၉ လိုမျိုး တိုင်ကြားနိုင်တဲ့ဌာန (Complain Center) တွေ ဖွင့်လှစ်ပေးမယ်လို့ ပြောကြားခဲ့ပါတယ်။

ဒီဖြစ်စဉ်တွေ ဘာကြောင့်ဖြစ်လာရသလဲဆိုတဲ့ မေးခွန်းက လူတိုင်းမှာ အဖြေရှိနှင့်ပြီးသား ဖြစ်ပါတယ်။ အဖြေကတော့ သတင်းအတုတွေ၊ သတင်းအမှားတွေကြောင့်ပဲ ဖြစ်ပါတယ်။

“အမေရိကန်နိုင်ငံမှာ ရွေးကောက်ပွဲနဲ့ပတ်သက်လို့ သတင်းအတု ၂၀ နဲ့ ပြီးတော့ သူတို့နိုင်ငံက သတင်းမီဒီယာကြီးတွေရဲ့ သတင်းအမှန် ၂၀ ကို Facebook ပေါ်တင်ပြီး သုတေသနလုပ်တယ်။ Facebook အသုံးပြုသူ ၈ ဒသမ ၇ သန်းက သတင်းအတုတွေနဲ့ ပတ်သက်ပြီး တုံ့ပြန်ကြတယ်။ အဲဒီသတင်းအတုနဲ့ ပတ်သက်လို့ ကွန်းမန့်မှာ သွားဖြေရှင်းလည်း ကွန်းမန့်များတာပဲ အဖတ်တင်မယ်။ ဒီအကောင့်ကို  Report ထုပါလို့  Share လုပ်လည်း Share တွေက တက်နေမှာပဲ။ Report ကျတာ မကျတာထက် သတင်းအတုက သတင်းအမှန်ထက် လူတွေဆီရောက်ဖို့ ပိုပြီးတော့ အားကောင်းတယ်” လို့ ဟုတ်တယ်၊ မဟုတ်ဘူး လူမှုကွန်ရက်စာမျက်နှာ တည်ထောင်ပြီး သတင်းအတုတွေကို စိစစ်ပေးနေတဲ့ MIDO အဖွဲ့မှ ကိုဟိန်းမင်းဦးက ဆိုပါတယ်။

နည်းပညာဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်လာတာနဲ့အမျှ Youtube ၊ Facebook နဲ့ Website တွေအပေါ်မှာ အင်တာနက် အသုံးပြုသူတွေ ဖန်တီးလိုက်တဲ့ အကြောင်းအရာတွေ (UGC) ထဲက သတင်းနဲ့ပတ်သက်လို့ သတင်းအတုတွေ၊ လှည့်စားတဲ့ သတင်းတွေ၊ ဟာသသတင်းတွေ၊ သတင်းအမှန်နဲ့ သုံးသပ်ချက်တွေ၊ နာမည်ကြီး သတင်းတွေ၊ ဘာသာရေးသတင်းတွေ၊ ပြည်တွင်းပြည်ပသတင်းတွေဟာ နောက်ပိုင်းမှာ စီးပွားရေးတစ်ခု ဖြစ်လာပါတယ်။

“ဒါတွေက နောက်ပိုင်းမှာ စီးပွားရေးဖြစ်လာတယ်။ သူတို့က  Page တစ်ခုကို ဖန်တီးလိုက်တယ်။ သူတို့ဆီမှာ Visitor တွေ များလာတယ်။ အဲဒီတော့ Page က Like တက်သွားတယ်။ Post ကလည်း  Engage ဖြစ်သွားတယ်ဆိုရင် သူတို့က အဲဒီ Page ကို ရောင်းပစ်လိုက်တာ။ ၃၅ သိန်း၊ သိန်း ၄၀ နဲ့ ရောင်းပစ်တာ” လို့ ကိုဟိန်းမင်းဦးက ပြောပါတယ်။

ဒီလို စီးပွားရေးတစ်ခုဖြစ်လာတဲ့အတွက် Page တွေ အောင်မြင်လာအောင်လို့ နည်းမျိုးစုံနဲ့ လှုပ်ရှားလာကြတယ်လို့ Facebook စောင့်ကြည့်လေ့လာသူတွေက ဆိုပါတယ်။

“သူတို့ Page တွေကို ပြန်ရောင်းစားဖို့ လုပ်တာပေါ့။ ဒီအထဲမှာ မပါဘဲ ထပ်မြင်ရတဲ့ဟာက မဲဖောက်ပေးမယ်ဆိုတဲ့ ဟာမျိုးပေါ့။ တယ်လီနော်၊ အော်ရီဒူးတို့အပြင် တခြားကုမ္ပဏီ နာမည်တွေနဲ့လည်း လုပ်တယ်။ မြန်မာအိုင်ဒေါဆိုရင် ပိုတွေ့ရတယ်။ မြန်မာအိုင်ဒေါအနေနဲ့ အိုင်ဖုန်းမဲ ဖောက်ပေးမယ် ရှယ်ပါဆိုရင် လူတွေက ဝိုင်းရှယ်ကြတယ်။ သူတို့က  Like and Share လုပ်ခိုင်းတယ်။ ပြီးရင် မဲဖောက်ပေးမယ်ပြောတယ်။ အဲဒီတော့ Page က Like တက်သွားတယ်။ Post ကလည်း Engage ဖြစ်သွားတယ်။ Post က Engage ဖြစ်တော့ Page ကဖော်ပြတဲ့ဟာတွေကို လူတွေ ပိုမြင်တယ်။ ပိုပြီးတော့  Page က Reach တက်လာတယ်။  Like တွေ ပိုများလာတယ်။ များလာတဲ့အခါမှာ သူက ရောင်းလိုက်တယ်” လို့ တွေးပြီးမှယုံပါ လူမှုကွန်ရက် စာမျက်နှာတည်ထောင်ပြီး သတင်းအတုတွေကို စိစစ်ပေးနေတဲ့ Burma Monitor အဖွဲ့မှ ကိုမြတ်သူက ရှင်းပြပါတယ်။

ဒါ့အပြင် တချို့ Page တွေက စီးပွားရေးသမားတွေကို ရောင်းလိုက်ပေမဲ့ တချို့ LIke များတဲ့ Page တွေကတော့ သတင်းအမှားတွေ ပြန်ဖြန့်တဲ့ Page ဖြစ်သွားတာကို တွေ့ရတယ်လို့ သူကဆက်ပြောပါတယ်။

Facebook သုံးစွဲနေတဲ့ ပြည်သူတွေအနေနဲ့ သတင်းအတုတွေကို  Verification ပြုလုပ်နိုင်ဖို့အတွက် အရပ်ဘက် လူမှုအဖွဲ့အစည်းတွေက  Facebook မှာ အသိပညာပေးတဲ့ လုပ်ငန်းတွေ လုပ်ဆောင်လာတာကိုလည်း တွေ့ရပါတယ်။

MIDO အဖွဲ့မှ တည်ထောင်ထားတဲ့ ‘ဟုတ်တယ်။ မဟုတ်ဘူး’ လူမှုကွန်ရက် စာမျက်နှာတော့ သတင်းအတုတွေကို ကိုယ်ပိုင်အသိစိတ်နဲ့ Verification လုပ်မယ်ဆိုပါက အချက်ခုနစ်ချက်ကို လုပ်ဆောင်ဖို့ တိုက်တွန်းထားပါတယ်။ အဲဒီအချက်တွေကတော့ ၁။ သတင်းဓာတ်ပုံတွေနဲ့ ဗီဒီယိုတွေကို နှစ်ခါစစ်ပါ ၂။ သတင်းနဲ့ သက်သေကိုက်မကိုက် စစ်ပါ။ ၃။ နေ့စွဲနဲ့ နေရာကို ဂရုစိုက်ကြည့်ပါ ၄။ Photoshop ကို အမြဲသတိထားပါ ၅။ Screen Shot ရိုက်ထားတဲ့ သတင်းတွေကို သတိထားပါ ၆။ မူရင်းတင်သူကို ရှာပါ ၇။ သတင်းဓာတ်ပုံမှာ ပါဝင်တဲ့အရာတွေကို စိစစ်ပါ။ (ဥပမာ- ကားနံပါတ်၊ အိမ်နံပါတ်) တို့ပဲ ဖြစ်ပါတယ်။

ဒါ့အပြင် သတင်းအတုတွေကို Tools တွေနဲ့ Verification လုပ်မယ်ဆိုရင်တော့ ၁။ Google Reverse Image Search ၂။Metadata ၃။ Wilfram Alpha ၄။ Foto Forensics ၅။ Verification Hand book (www.Verificationbook.com)၆။ MIDO's social media Verification Guide စတဲ့ Tools တွေကို အသုံးပြုနိုင်ပါတယ်လို့ “ဟုတ်တယ်။ မဟုတ်ဘူး” လူမှုကွန်ရက်စာမျက်နှာကနေ လမ်းညွှန်ပေးထားပါတယ်။

မြန်မာနိုင်ငံမှာ သတင်းအတုတွေနဲ့ ပတ်သက်လို့ စိန်ခေါ်နေတဲ့ အချက်လေးချက်ရှိတယ်လို့  တွေးပြီးမှယုံပါ လူမှုကွန်ရက်စာမျက်နှာ တည်ထောင်ပြီး သတင်းအတုတွေကို စိစစ်ပေးနေတဲ့ Burma Monitor အဖွဲ့မှ ကိုမြတ်သူက ဆိုပါတယ်။ အဲဒီအချက်တွေကတော့ ၁။ သတင်းအမှားတွေ ဖြန့်နေတဲ့ ကျယ်ပြန့်တဲ့ ကွန်ရက်ရှိနေခြင်း ၂။ Message က ဖြန့်တဲ့ သတင်းအမှားတွေရဲ့ မူရင်း Source ကို လိုက်ဖို့မလွယ်ခြင်း ၃။ လူတွေရဲ့ သတင်းမီဒီယာနဲ့ ပတ်သက်တဲ့ အသိအမြင် အားနည်းခြင်း ၄။ နယ်ပယ်ကျယ်ပြန့်ခြင်းတို့ပဲ ဖြစ်ပါတယ်။

ဒီလို စိန်ခေါ်မှုတွေကို လျှော့ချနိုင်ဖို့အတွက် အောက်တိုဘာ ၁၁ ရက်က နေပြည်တော် ပြန်ကြားရေးဝန်ကြီးဌာန အစည်းအဝေးခန်းမမှာ “လူမှုမီဒီယာများ၏ သဘောသဘာဝများနှင့် လူမှုမီဒီယာများအား ထိရောက်မှန်ကန်စွာ အသုံးချရေး” ဆွေးနွေးပွဲကို ကျင်းပခဲ့ပါတယ်။

ဒီဆွေးနွေးပွဲမှာ ရန်ကုန်တိုင်းဒေသကြီး လွှတ်တော်ကိုယ်စားလှယ် ဦးနေဘုန်းလတ်က ‘လူမှုမီဒီယာတွေမှာ သတင်းအတုတွေတင်တာကို ပြန်ကြားရေးဝန်ကြီးဌာနက နောက်ကနေ လိုက်ပြီးရှင်းနေရတာ ထက်စာရင် Proactive ဖြစ်နေစေချင်ပါတယ်။ Proactive ဆိုတဲ့ သဘောကကိုယ်က ရှေ့ကနေ ဦးနေတဲ့သဘောပါ။ အရည်အသွေးပြည့်ဝတဲ့ အစိုးရတွေဟာ Proactive ဖြစ်အောင် ကြိုးစားကြတယ်။ သတင်းအမှားတွေ သတင်းအတုတွေကို ပေါ်လာမှ နောက်ကနေလိုက်ပြီး ရှင်းနေတာနဲ့စာရင် တစ်ခုခုဖြစ်ပြီဆိုတာနဲ့ ဒါဟာ သတင်းအချက်အလက် အမှန်ဖြစ်ပါတယ်ဆိုတာမျိုးကို မြန်မြန်ဆန်ဆန် ထုတ်ပြန်ပေးနိုင်ရင် သတင်းအတုတွေက နေရာမရတော့ဘူး။ ကောလာဟလရဲ့ အသက်က သတင်းမှန်ထွက်လာတဲ့ အထိပဲရှည်တာ ဖြစ်ပါတယ်’ လို့ သတင်းအတုတွေနဲ့ ပတ်သက်ပြီး ပြန်ကြားရေးဝန်ကြီးဌာန လုပ်ဆောင်သင့်တဲ့အပိုင်းကို ထောက်ပြသွားပါတယ်။

ဒါ့အပြင် လူမှုကွန်ရက်ကို ထိန်းကျောင်းဖို့ဆိုပြီး အောက်တိုဘာ ၂၅ ရက်က ကျင်းပခဲ့တဲ့ ဒုတိယအကြိမ် ပြည်သူ့လွှတ်တော် အစည်းအဝေးမှာ ဂန့်ဂေါမဲဆန္ဒနယ် လွှတ်တော်ကိုယ်စားလှယ် ဒေါ်ယဉ်မင်းလှိုင်က အဆိုတစ်ခု တင်သွင်းရာမှာ ကန့်ကွက်သူမရှိတာကြောင့် အဆိုကို ဆက်ဆွေးနွေးမှာ ဖြစ်ပါတယ်။

“နိုင်ငံတော်အစိုးရမှ IT နည်းပညာကို အလွဲအသုံးပြုမှုများ၊ ရည်ရွယ်ချက်ဆိုးဖြင့် အသုံးပြုမှုများကို စောင့်ကြည့်ထိန်းကျောင်းရန် လိုအပ်လာပြီလို့ ယူဆမိပါတယ်။ မီဒီယာလွတ်လပ်ခွင့်ကိုလည်း မထိပါးစေဘဲ ပြည်သူတို့ရဲ့ သတင်းသိပိုင်ခွင့်၊ သတင်းရပိုင်ခွင့်ကိုလည်း မထိခိုက်စေဘဲ ဒီမိုကရေစီရဲ့ အခွင့်အရေးကို အများပြည်သူတို့ အပြည့်အ၀ မှန်မှန်ကန်ကန် ရရှိစေရန်အတွက် စည်းစနစ်တကျရှိတဲ့ နည်းလမ်းတွေ ရှာဖွေပြီးတော့ သက်ဆိုင်ရာ ဝန်ကြီးဌာနနှင့် ပြည်ထောင်စု အစိုးရအနေနဲ့ IT နည်းပညာကို အလွဲအသုံးပြုမှုများကို စောင့်ကြည့်ထိန်းသိမ်းမှုများ ပြုလုပ်ပေးပါရန် အဆိုတင်ပြအပ်ပါတယ်” လို့ ဒေါ်ယဉ်မင်းလှိုင်က ဆွေးနွေးခဲ့ပါတယ်။

လက်ရှိအချိန်မှာ မြန်မာနိုင်ငံ သာမက ကမ္ဘာ့နိုင်ငံအသီးသီးမှာပါ သတင်းအတုတွေရဲ့ ခြိမ်းခြောက်မှု အန္တရာယ်က စိုးရိမ်စရာ အနေအထား ဖြစ်လာပါတယ်။ ဒါပေမဲ့ ဘယ်လို ထိန်းချုပ်ကြရမလဲဆိုတာကိုတော့ အဖြေမရှာနိုင်ကြသေးပါဘူး။

ဒီကိစ္စနဲ့ပတ်သက်လို့ စက်တင်ဘာ ၁၉ ရက်က နိုင်ငံတော်၏ အတိုင်ပင်ခံပုဂ္ဂိုလ်နှင့် RFA သီးသန့် တွေ့ဆုံမေးမြန်းခန်းမှာ ဒေါ်အောင်ဆန်းစုကြည်က “ချမ်းသာတဲ့ နိုင်ငံတွေကတောင်မှ ဆိုရှယ်မီဒီယာကို  ပြဿနာတော်တော်ကြီးတယ်ဆိုတာ သူတို့လည်း ဝန်ခံပါတယ်။ ဆိုရှယ်မီဒီယာမှာ ထည့်ချင်တာထည့်တယ်။ ကိုယ်ရေးချင်တာ ရေးတယ်။ တစ်ခါတလေလည်း အမုန်းတရားတွေကို အများကြီးပြန့်ပွားစေတဲ့ နည်းနဲ့သုံးတာတွေ ရှိတယ်။ ဒါဟာ စိုးရိမ်စရာဖြစ်တယ်ဆိုတာတော့ အများကြီးပြောကြပါတယ်။ စိုးရိမ်စရာ ဖြစ်ပြီးတော့ ဘယ်လိုထိန်းမလဲဆိုတာတော့ ခုထက်ထိ သူတို့လည်း အဖြေမရသေးပါဘူး” လို့ ပြောကြားခဲ့ပါတယ်။